Giriş
Latince izin verilmiş anlamına gelen “licet” sözcüğünden türemiş olan “licentia”, özgürlük ve serbesti demektir. Lisans, normal şartlarda yapılması yasak olanları yapma serbestisi anlamına gelmektedir. Tek bir kanunda düzenlenmeyen, dağınık bir mevzuata sahip olan lisans sözleşmesi; marka, patent, endüstriyel tasarım ve faydalı model başta olmak üzere başkasının sahip olduğu sınai ve fikri bir hakkın ve dahi bu haktan doğan ferilerin kısmen ya da tamamen üçüncü kişilere devredilmesini tanımlar. Türkçe karşılığı olarak “yetki belgesi” de kullanılabilir.
Lisans sözleşmesinin en temel özelliği, lisans verenin lisans alana, sahip olduğu somut olmayan biçimdeki düşünsel bir malın kullanılmasını, öngörülen bağlamda sağlamayı ve icap ettiği takdirde bu gayri maddi malından tamamen vazgeçmeden söz konusu hakları devretmeyi kabul ve taahhüt etmesidir.
Lisans sözleşmelerinin karşımıza çıkan en yaygın görünümü marka lisans sözleşmeleridir. Lisans veren ile lisans alan arasında yapılan marka lisans sözleşmesiyle, daha açık ifadeyle lisans verenin markanın kullanımını sağlama ve bunun karşılığında lisans alanın da bir bedel ödeme borcu gibi asli edim yükümlülüklerinin taahhüt edildiği sözleşme ile nispi bir hak yaratılmaktadır. Bu hakkın niteliği gereği lisans alan lisans verenden lisans hakkını kullanmasına izin vermesini; lisans veren de lisans alandan kararlaştırılan bedelin ödenmesini talep hakkına sahip olacaktır.
Bununla beraber lisans alan ve lisans veren bu haklarını yalnızca sözleşmenin diğer tarafına karşı ileri sürebilecektir. İsviçre Federal Mahkemesi de, marka lisansında, lisans alanın kullanma hakkını, sadece lisans veren karşısında kullanabileceğini, yani nisbi etkiler doğuracağını kabul etmektedir. Lisans hakkının sicile tescilden sonra iyiniyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi ve üçüncü kişilerin ihlali halinde lisans alan tarafından dava açılabilmesinden hareketle lisansın marka siciline kaydı ile kuvvetlendirilmiş bir şahsi hak doğurduğu söylenebilir.
Kanuni tanımına göre; marka, bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla kişi adları dâhil sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzere her tür işaretten oluşabilir.
Sözleşmenin Kurulması
Tüm atipik sözleşmeler gibi marka lisans sözleşmesinin kurulması da esas itibariyle Türk Borçlar Kanunu’ndaki genel hükümlere tabidir. Ancak bunun bir istisnası özel kanun hükümlerinde saklıdır. Şöyle ki; SMK 148’de;
Hukuki işlemler, yazılı şekle tabidir. Devir sözleşmelerinin geçerliliği, ancak noter tarafından onaylanmış şekilde yapılmış olmalarına bağlıdır.
hükmü yer almaktadır. Buna ek olarak SMK’nın 148/5. maddesinde
Hukuki işlemler taraflardan birinin talebi, ücretin ödenmesi ve yönetmelikle belirlenen diğer şartların yerine getirilmesi hâlinde sicile kaydedilir ve Bültende yayımlanır.
denilmektedir. Bu doğrultuda lisans sözleşmelerinin sicile kaydedilebileceği düzenlenir. Ancak lisans sözleşmelerinin sicile kaydedilmesi kurucu nitelik taşımayıp yalnızca açıklayıcı niteliktedir. Bir başka deyişle, lisans sözleşmelerinin sicile kaydedilmemesi halinde sözleşme geçerli olmaya devam ederken sicile kaydedilmeyen hukuki işlemlerden doğan haklar iyiniyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.
Sözleşmenin Tarafları
- Lisans Veren
a. Marka Sahibi
b. Lisans Alan
Marka sahibinin yanı sıra lisans alan kişinin de pekala üçüncü kişilere başka lisanslar veya alt lisanslar vermeyi üstlenmesi mümkündür. Alt lisans vermenin şartlarına sonraki yazıda değinilecektir.
c. İyi Niyetli İktisap Eden
Bu hakkın üçüncü kişilere karşı savunulmasının temel şartının lisansın sicile kaydı olduğunu söylemiştik. İşte bu şart dahilinde, yani marka siciline kayıttan sonra marka sahibi marka hakkını bir başkasına devrederse bu hakkı iyi niyetle iktisap eden kişi de artık lisans sözleşmesinin tarafı haline gelir.
2. Lisans Alan
a. Kişisel lisansta lisans alan
b. İşletme lisansında lisans alan
Buradaki temel fark işletmenin devri halinde ortaya çıkar. Kişisel lisansta lisans hakkı bu durumda sona erer. İşletme lisansında ise devir halinde kullanım hakkı devam etmektedir.
Sözleşmeden Doğan Borçlar
Lisans Alanın Borçları:
- Lisans Bedelini Ödeme Borcu
a. Belirli bir tutarın lisans bedeli olarak kararlaştırılması
b. Lisans bedelinin belirlenmesinde cironun temel alınması
2. Markayı Kullanma Borcu
Hak sahibinin hakkı kullanma yükümü altında olmaması genel hukuk kuralının gereğidir. Öğretide, lisans sözleşmesinde lisans alanın kullanma borcu olduğu kabulü vardır. Kira sözleşmesi örneklerine baktığımızda, bir adi kirada kiracının kullanım yükümü yoktur. Oysa ürün kirasında bu borç söz konusudur. Burada bu hakkın kullanılmaması kiralayanın çıkarlarına aykırıdır. Benzer şekilde lisans alanın markayı kullanmaktan kaçınmasının lisans verenin çıkarlarına aykırılık oluşturduğu söylenebilir. Yine de doktrinde, kullanım borcunun ancak sözleşmede öngörülmüşse söz konusu olabileceği yönünde görüşler de vardır.
Lisans Verenin Borçları:
- Koruma Hakkını Sağlama ve Sürdürme Borcu
a. Genel olarak: Lisans verenin yükümlülüğü yalnızca hakkın kullanılmasının sağlanmasından ibaret değildir. Lisans alanı, üçüncü kişilerin hak iddialarından kurtarma borcunun da var olduğu ileri sürülmektedir. Bir başka deyişle, satım sözleşmesindeki zapta karşı tekeffül hükümleri intibak ettirilerek uygulanmaktadır.
b. Lisans konusu hakkın mevcut olmaması sebepleri:
-Markanın sözleşmenin kurulması aşamasında yokluğu
-Markanın lisansa verilmesinden sonra marka hakkının ortadan kalkması
Yararlanılan Kaynaklar
- Kibar, A. F. (2020). Fikir ve Sanat Eserlerinde Lisans Sözleşmesi. Namık Kemal Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 93-131.
- Kıratlı, M. (2015). Marka Lisans Sözleşmeleri. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 203-224.
- Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu.
- Sınai Mülkiyet Kanunu.
- Özel, Ç. (2015). Marka Lisansı Sözleşmesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- Topcu, D. (2015). Patent Lisans Sözleşmeleri. Doktora Tezi, 1-234.
- Türk Ticaret Kanunu
- Wikipedia